Verwerkingsopdracht 2: Beschouwing vertelinstanties
Hoe schrijf je een boek? Als ik deze vraag aan menigeen zou stellen, zouden er antwoorden tevoorschijn komen als: Je hebt een plot nodig, een aantal personen, een setting enzovoort. Maar wat veel mensen vergeten is de grote rol die een vertelinstantie speelt in zo'n boek. Neem nu 'Een schitterend gebrek' van Arthur Japin en 'De schilder en het meisje' van Margriet de Moor. In deze boeken zijn verschillende vertelinstanties gebruikt. Maar welke vertelinstantie is nu beter?
Natuurlijk is er op deze vraag geen eenduidig antwoord te geven. De vertelinstanties kunnen echter wel tegen elkaar afgewogen worden.
De bekendste vertelinstantie is wel de ik-vertelinstantie. Deze vorm van vertellen wordt ook gebruikt in 'Een schitterend gebrek'. Een klein voorbeeld: 'Zo makkelijk als ik in andere landen van Europa van de hand in de tand had geleefd zo moeizaam kreeg ik hier voet aan de grond. Ik had gehoopt in onderhoud te kunnen voorzien door les te geven, maar in geen van de gegoede families lukte het mij een betrekking te vinden, zelfs niet waar ik beter Frans sprak dan de huisheer zelf.' Bij deze instantie worden de gebeurtenissen dus beleefd door de ogen van de hoofdpersoon, en dat zorgt voor een intense beleving. Deze vertelinstantie is echter zoveel gebruikt, dat het bijna vanzelfsprekend geworden is een boek zo te schrijven. Toch wordt op deze manier erg sterk meegeleefd met de hoofdpersoon en is het wel begrijpelijk dat zoveel boeken op deze manier worden geschreven.
Een andere vertelinstantie, de personale vertelinstantie genaamd, wordt ook soms gebruikt door de schrijver van een boek. Een voorbeeld hiervan is 'De schilder en het meisje' van Margriet de Moor. Voorbeeld uit het boek: 'Het meisje gehoorzaamde. Ze kwam door de zijdeur op de eerste verdieping naar buiten, het schavot op, bij haar bovenarmen vastgehouden door twee cipiers. Ze was gekleed in het extra goed dat men na haar duik in het water uit haar reiskistje had genomen.' Bij deze vertelinstantie worden de gebeurtenissen in het boek verteld alsof er in een hoek van elke kamer een camera hangt, die de gebeurtenissen rapporteert. Deze manier van schrijven wordt beduidend minder gebruikt dan de ik-vertelinstantie, maar zorgt in mijn ogen wel voor een leuke blik op sommige momenten in een boek. Het is minder goed mogelijk je in te leven in de hoofdpersoon, maar je kan je juist beter inleven in de omgeving, en alles wat eromheen gebeurt. Dit zorgt voor een bijzonder boek, dat nooit geschreven zou kunnen worden in de ik-vertelinstantie.
Dus wanneer een schrijver kiest voor een ik-vertelinstantie, kiest hij ervoor om je je in te laten leven in de hoofdpersoon, maar wanneer een schrijver kiest voor een personale vertelinstantie, legt hij vaak meer nadruk op alles wat zich eromheen afspeelt. Beide vertelinstanties kunnen in prachtige boeken resulteren, maar mijn persoonlijke voorkeur gaat uit naar de personale vertelinstantie, omdat er dan naar mijn mening een bijzondere blik wordt geworpen op de situaties in het boek, en dat spreekt mij aan. Maar welke vertelinstantie een schrijver ook zal kiezen, de kwaliteit van het boek bepaalt de schrijver toch echt zelf.
