Een roman uit de Romantiek
Max Havelaar, van de schrijver die bij ons bekend staat als Multatuli, is geschreven in 1860, ten tijde van de Romantiek. Is het lang geleden, 1860? Als je het boek leest, lijkt dat wel het geval door de omstandigheden van toen, de gang van zaken en de personen die worden beschreven. Maar wanneer je nadenkt: 150 jaar is nog geen 2 mensenlevens lang. Tot op vandaag de dag is het hoe dan ook een populair boek gebleven voor jong en oud. In dit betoog zal ik u meenemen naar de Romantiek. Hoe zag de literatuur er toen uit en hoe past Max Havelaar daartussen? Persoonlijk ben ik van mening dat Max Havelaar een boek is dat wél in de Romantiek past. Voordat ik dit zal beargumenteren: Eerst een stukje over de literatuur van destijds.
De Romantiek is een stroming die opkwam na het rationalisme. Men vond dat het rationalisme het menselijk denken vernauwde, dat het haast beklemmend was. Daarom werd de vrijheid en de emotie weer opgezocht. Het denkbeeld werd verbreed. In eerste instantie gebeurde dit in Frankrijk, maar dit verspreidde zich al snel naar landen als Nederland en Duitsland. In de literatuur zien we een aantal kenmerken duidelijk terugkomen in de romantische boeken. Allereerst zien we vaak de nadruk op emoties, als duidelijk gevolg van de Verlichting en het rationalisme, waarin vooral het verstand centraal stond. Ook de natuur werd weer opgezocht, en speelde een belangrijke rol in de literatuur. Schrijvers hadden een bijzondere bewondering voor wildernis, omdat ze daar de puurste vorm van natuur in zagen. Ook vriendschap, liefde en de verhouding tussen (groepen) mensen zijn onderwerpen uit de Romantiek, en karakterbeschrijvingen passen goed in dit rijtje. Verder werd in de Romantiek de originele kunstenaar gewaardeerd, niet de kunstenaar die Ovidius overpent of vertaalt. Je eigen werk maken is mooier dan namaken. Tenslotte is de Romantiek al een beetje het begin van het nationalisme: het eigen land, de eigen cultuur wordt benadrukt.
In Max Havelaar zien we een aantal van deze kenmerken terugkomen, waardoor ik van mening ben dat dit inderdaad een romantisch boek is. Ten eerste zijn de karakters en karakterbeschrijvingen van Multatuli naar mijn mening bijna onovertreffelijk. Hij legt hierdoor de nadruk op onderlinge verhoudingen tussen mensen en groepen. Dit is, zoals hierboven genoemd, een kenmerk van de romantiek. Neem nu Droogstoppel als voorbeeld. Het is bijzonder knap dat Multatuli zo'n eigenaardige persoonlijkheid op papier krijgt, men kan zien dat hij echt aandacht heeft besteed aan de persoonlijkheid van dit figuur. Ten tweede zien we in het contrast tussen Nederlanders en Javanen een duidelijke nadruk op het eigen land en de eigen cultuur. Multatuli schrijft vooral veel over hoe de Javanen leven, met elkaar omgaan en van elkaar verschillen. Het contrast met Nederland wordt duidelijk naar voren gebracht. Ook de wildernis in Java komt af en toe in beeld, dit werd door de romantische schrijvers bijzonder gewaardeerd, zoals hierboven beschreven. Als laatste wil ik de originaliteit van het hele verhaal als argument nemen. Bijna geen enkele schrijver heeft het in die periode aangedurfd om over Nederlanders in Java te schrijven. Het is een uitermate origineel onderwerp, en dat maakt het ook een romantisch boek.
Het is begrijpelijk dat men soms denkt dat niet binnen de romantische literatuur mag gerekend worden. Ik denk dat dit komt omdat het boek zelf gewoon zo verschilt van alle andere boeken uit die periode. Misschien wel het belangrijkste element van het boek is het feit dat het één groot stuk kritiek is. Dit is geen typerend kenmerk voor de romantische periode. Zelf wil ik dit boek echter wel rekenen tot de romantiek, vanwege de grote overeenkomst in kenmerken. Misschien is de beste benaming voor dit boek wel: 'Romantiek met een vleugje kritiek'.
